Heilzame adem Masha Anthonissen-Kotousova

Konstantin Buteyko is de wetenschapper en arts die als eerste heeft aangetoond dat bovenmatige longventilatie ( “diepe ademhaling”) zogenaamde welvaartsziekten veroorzaakt. “Diepe ademhaling” leidt tot een tekort aan kooldioxide (CO2) in de lucht van de longen en verstoort daardoor de stofwisseling en de immuniteit. Uiteraard spelen eetgewoontes, levensstijl, ecologie en zelfs de manier van denken een zekere rol in het vormen van hyperventilatie.

Het is gemakkelijk voor te stellen dat er een tekort aan kooldioxide ontstaat wanneer een zieke luidruchtige en duidelijk zichtbaar ademt. Dit op het eerste gezicht klaarblijkelijke feit leidde tot de oorspronkelijke formule van de Buteyko-methode: “diepe ademhaling is de hoofdoorzaak van krampachtige vernauwing van bronchiën bij astma en van bloedvaten bij te hoge bloeddruk of bij angina pectoris”.

Kooldioxide wordt permanent door onze cellen geproduceerd en komt zo in ons bloed, in onze longen en wordt naar de buitenlucht uitgeademd tijdens het proces van onze ademhaling. De term “ademhaling” duidt op een van de belangrijkste levensfuncties, namelijk de gaswisseling tussen de cel en de omgeving. Het ademhalingsysteem begon zich te vormen toen er in de atmosfeer van de aarde nog geen zuurstof aanwezig was. Alle levensprocessen vonden toen plaats in het anaërobe milieu (zonder zuurstof) dat veel koolzuurgas bevatte. Het ademhalingssysteem regelde toen de uitscheiding van koolzuurgas en andere zure producten uit het lichaam om het zuur-base evenwicht te onderhouden. Deze oeroude functie van het ademhalingssysteem is behouden gebleven en ontwikkelde zich verder bij de moderne hoog ontwikkelde dieren en de mens. Daarom is het koolzuurgas in de cel een heel belangrijke constante van het leven.

Buteyko vertelt: “Toen ik nog student was, bemerkte ik dat de ademhaling van een ziek mens anders is dan de die van een gezond mens. Ik begon dit te bestuderen. De luidruchtige en diepe ademhaling van een astmapatiënt was altijd beschouwd als een gevolg van zijn aandoening. Niemand kon zich voorstellen dat diepe ademhaling de oorzaak van bronchiale astma kan zijn. Integendeel, tijdens de verslechtering van de ziekte werd de astmapatiënt door zijn arts gevraagd om dieper in te ademen om, zoals men toen dacht, de zuurstof toevoer tijdens de benauwdheidsaanval te verbeteren. Het feit dat de astmapatiënt zich daardoor alleen maar slechter ging voelen, veroorzaakte natuurlijk een zekere verwarring, maar niemand had er enig idee van dat de astmapatiënt juist door de diepe ademhaling verslechterde.

Als diepe ademhaling de oorzaak van de ziekte is, dan zou het opheffen van de diepe ademhaling meteen een positief effect moeten hebben en zouden de symptomen van de ziekte daardoor moeten verminderen en verdwijnen. Hoe kun je diepe ademhaling opheffen? Heel simpel: probeer je ademhaling minder luidruchtig en minder zichtbaar te maken; adem zo, dat je ademhaling niet te zien en zeker niet te horen is. In die tijd werkte ik al als arts, maar ik was zelf ziek. Ik had te hoge bloeddruk met alle daarbij behorende symptomen, zoals hoofdpijn, pijn in de rechter nierstreek enz. De juistheid van mijn vermoedens over de rol van diepe ademhaling bij het ontstaan van ziekte was het gemakkelijkst op mijzelf uit te testen. Ik probeerde de diepte van mijn ademhaling te verminderen, met andere woorden, ik probeerde mijn ademhaling minder zichtbaar te maken en ten minste niet meer te snuiven en te puffen. Bijna meteen ontstond bij mij een gevoel van “een tekort aan lucht”, want het volume van mijn ademhaling werd aanzienlijk minder dan gewoonlijk. Het was een vrij onprettig gevoel, maar ik bleef volhouden. Mijn hoofdpijn werd na enkele seconden eerst sterker, begon vervolgens daarna snel te verminderen en verdween na enkele minuten helemaal. De pijn in de rechter nierstreek werd minder. Ik heb mijn bloeddruk gemeten en deze was omlaag. Ik was onder de indruk.

Mijn volgende wens was om uit te testen of dit geen vergissing bleek. Ik begon weer diep en luidruchtig adem te halen en na enkele seconden kwamen alle symptomen weer terug. Weer verschenen de hoofdpijn en de pijn in de nierstreek. Ik verminderde opnieuw de diepte van mijn ademhaling, maar niet zo sterk, want ik vond het de vorige keer niet prettig dat de symptomen zich eerst verergerden en pas daarna verdwenen. Mijn hoofdpijn stopte snel.

In het ziekenhuis waar ik toen werkte, waren veel patiënten met bronchiale astma. Ik bood hen aan om de diepte van hun ademhaling te verminderen en zij kregen daardoor meteen een aanzienlijke verbetering. Later heb ik begrepen dat het heel gevaarlijk kan zijn als je zelf in je ademhaling ingrijpt. Het normaliseren van de ademhaling mag alleen onder controle van een specialist gebeuren. Maar toen was ik bezield door dit succes dat geen medicijnen en dure apparatuur eiste. Het is inderdaad eenvoudig om een symptoom te laten verdwijnen, maar het is niet zo gemakkelijk om zich van de ziekte te ontdoen. In bibliotheken zocht ik antwoord op de vraag waarom diepe ademhaling ziekten veroorzaakt. Het bleek dat er toen al veel kennis op het gebied van de fysiologie over ademhaling en bloedsomloop was verzameld om de verwoestende werking van de diepe ademhaling te verklaren.

Wat gebeurde er vervolgens? Vele jaren voerde ik onderzoek uit in het Instituut voor Experimentele Biologie en Geneeskunde. Duidelijk werd dat een te laag gehalte van kooldioxide in de lucht van de longen ontsteking van de slijmvliezen van bronchiën bevordert, slijmproductie verhoogt en de bronchiënspieren tot verkrampingen aanspoort. Dit veroorzaakt benauwdheidsaanvallen bij astmapatiënten.”

Deze ontdekking vormt de grondslag voor een behandelingsmethode van bronchiale astma en een aantal andere aandoeningen die door een tekort aan kooldioxide worden veroorzaakt. De methode bestaat uit speciale ademhalingstechnieken en gedoseerde lichamelijke inspanning.

Door de training stijgt geleidelijk aan het percentage van CO2 in de lucht van de longen. De verkramping en de hypersecretie van bronchiën nemen daardoor snel af. Meer nog, na een tijd leidt de stijging van kooldioxide tot vermindering van de allergische ontsteking van de bronchiën, zodat de symptomen van astma nagenoeg verdwijnen. Het onderhouden van het kooldioxidepeil op een bepaald niveau gedurende ongeveer een half jaar leidt tot een volkomen verdwijnen van de chronische ontsteking van de bronchiën. De reflex tot krampachtige vernauwing van bronchiën verdwijnt dan ook. Dit maakt een astma-aanval onmogelijk, zelfs als weer een tekort aan kooldioxide in de longen kunstmatig wordt gecreëerd.

De bovenmatige longventilatie ten opzichte van de stofwisseling is de oorzaak van een tekort aan kooldioxide bij lichamelijke inspanning. Daardoor ontstaat een tekort aan kooldioxide in de longen en ontwikkelt zich bronchiale astma bij professionele sporters. Een grote rol speelt hier ook het volgen van een foutief idee dat de toename van longventilatie de zuurstofopname verbetert. In werkelijkheid is dit precies andersom. Dit foutieve idee leidt bijvoorbeeld tot een verkeerde techniek die bij sommige duikscholen wordt toegepast. Daar wordt mensen aangeleerd om voor het duiken zoveel mogelijk diepe inademingen en uitademingen te doen met als doel, zoals zij denken, “het lichaam met zuurstof te verzadigen”. In werkelijkheid veroorzaakt de toename van longventilatie ten opzichte van de niet toegenomen stofwisseling een aanzienlijke daling van CO2 in de longen en in het bloed. Dit leidt op zijn beurt tot het bijna volkomen stopzetten van de zuurstoftoevoer naar de weefsels van het lichaam, want de zuurstofopname is volkomen afhankelijk van het kooldioxidepeil. Als de kooldioxide in het bloed daalt, stopt de ademhaling, want de longventilatie wordt voornamelijk bepaald door het kooldioxidepeil. Dit stoppen van de ademhaling (apneu) duurt totdat het kooldioxidepeil in het bloed weer tot een bepaald niveau kan stijgen. Op dezelfde manier ontstaan ook onderbrekingen van de ademhaling tijdens het slapen (slaapapneu). Wanneer door hyperventilatie tijdens het slapen het kooldioxidepeil in het bloed tot een levensgevaarlijk niveau daalt, stopt de ademhaling voor een tijd om het kooldioxidepeil te verhogen. De schade die de hyperventilatie aan de gezondheid toebrengt is enorm en de “duikers” sterven meestal op jonge leeftijd.

De Buteyko-methode houdt zich niet speciaal met diëten bezig. Maar naarmate de ademhaling wordt genormaliseerd en de stofwisselingsprocessen verbeteren, verandert de houding van de mens in aanzien van eten vanzelf. Men krijgt minder behoefte om te eten en kiest instinctief gezonde producten uit, omdat men hen gewoon lekker begint te vinden. Als “bijwerking” bij deze behandeling verdwijnen overgewicht of ondergewicht.

De methode werkt effectief tegen problemen die vaak met bronchiale astma gepaard gaan, zoals een chronisch verstopte neus, een loopneus en chronische hoest. Naarmate de immuniteit wordt genormaliseerd, verdwijnen ook alle vormen van allergie. Omdat de bloedsomloop en de zuurstofvoorziening worden verbeterd, helpt de Buteyko-methode tegen slapeloosheid en snurken, maar ook tegen stress en vermoeidheid. De mens wordt gezond en heeft meer energie. In deze fase begint de positieve herbouw van alle andere facetten van zijn leven.

1. Bowler SD, Green A, Mitchell Ch. Buteyko breathing techniques in asthma: a blinded randomised controlled trial. MJA 1998; 169; 575-578
2. Cooper S, Oborne J, Newton S, Harrison V, Thomson Coon J, Lewis S, Tattersfield A. Effect of two breathing exercises (Buteyko and pranayama) in asthma: a randomised controlled trial. Thorax 2003; 58; 674-6
3. Mc Hugh P, et al, Buteyko Breathing Technique for asthma: an effective intervention. The New Zealand Medical Journal 2003; 116; 1-7
4. Buteyko KP, Genina VA. The results of the approbation of the "BBL" method in the department of children's diseases in the first Moscow Medical Institute of E.M. Sechenov. 27.1.81-21.5.81
5. Kazarinov VA, Buteyko method: the experience of implementation in medical practice. In: Buteyko KP, editor. the biochemical basis of KP Buteyko's theory of the diseases of deep respiration. Mascow Patriot Press; 1990; 198-218 (English translation available from http://www.wt.com.au/pkolb/biochem.html)
6. Laffey JG, Kavanagh, BP, Hypocapnia. New England Journal of Medicine 2002; 347; 43-45
7. Elshout van den, FJJ, Herwaarden van CLA, Folgering HThM. Effects of hypercapnia and hypocapnia on respiratory resistance in normal and asthmatic subjects. Thorax 1991; 46; 28-32
8. Osborne CA, OConnor BJ, Lewis A, Kanabar V, Gardner WN, Hyperventilation and asymptomatic chronic asthma. thorax 2000; 55; 1016-1022
9. Bruton, A., Lewith, G.t., The Buteyko breathing technique for asthma: A review. complementary Therapies in Medicine 2005; 13; 41-46
10. Kochler S, Rohling R, Tschupp A, Performance of a digital pCO2/SpO2 ear sensor. Journal of Cinical Monitoring and Computing 2004; 18; 75-79
11. Karsten-Voets, HMM, Arterial pCO2 levels and Buteyko control-pauses in normal and asthmatic subjects; 2006; University of Utrecht, Heath Sciences, master Thesis.
12. Donnelly, P.M.,Exercise-induced asthma: the protective role of CO2 during swimming; 1991; Lancet; 337:179
13. Haldane, J.S., "The regulation of the lung-ventilation', Journal of Physiology V:32, 1905
14. Sears, M., Taylor, D., Print, C. et al, Regular inhaled salbutamol may exacerbate bronchial inflammation in patients with mild asthma, Thorax 1993; 48:1060